گیاه دارویی کنجک ؛ از خواص دارویی تا عوارض آن

خواص ریشه و گیاه دارویی کنجک

کنجک به طور سنتی در غذاهای ژاپنی و طب چینی استفاده می شود. گیاه کنجک دارای یک ریشه نشاسته ای است. این بخشی از گیاه است که به عنوان یک مکمل غذایی و آرد و فیبر استفاده می شود.

آرد کنجک: از طریق آسیاب کردن دانه های کنجک خشک به منظور تولید آرد برای ساخت رشته فرنگی می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
ژله کنجک: بعد از پردازش بیشتر، آرد کنجک را می توان برای ساخت ژل یا آدامس استفاده کرد که می تواند جایگزین ژلاتین برای خوردن غذا شود.

فیبر محلول کنجک: وقتی ژله کنجک بیشتر تمیز می شود، می توان آن را به یک فیبر محلول تبدیل کرد که به عنوان مکمل غذایی استفاده می شود.

گلوکومانان چیست؟

گلوکومانان از گیاه کنجک به ویژه ریشه گیاه به دست می آید. بخش خوراکی گیاه کنجک ریشه آن است که از آن پودر گلوکومانان مشتق می شود. غده کنجک فرم بیضی شکلی دارد. برای این که ریشه کنجک به ماده ای خوراکی تبدیل شود، ابتدا آن را خشک کرده و سپس پودر می کنند. محصول نهایی، یک فیبر خوراکی به نام آرد کنجک است که به عنوان پودر گلوکومانان نیز شناخته می شود. کنجک خشک شده حاوی حدود ۴۰ درصد صمغ گلوکومانان است. کنجک کالری بسیار کمی و فیبر بسیار زیادی دارد.

پودر گلوکومانان بسیار خوش طعم و خوشمزه است و می تواند آن را به ماکارونی اضافه کرد. گلوکومانان خشک شده می تواند ۵۰ برابر آب جذب کند. از لحاظ شیمیایی، فیبر گلوکومانان تشکیل شده از مانوز و گلوکز است. این ماده در مقایسه با دیگر فیبرهای خوراکی دارای بالاترین ویسکوزیته و وزن مولکولی است.
هنگامی که پودر گلوکومانان خشک را در آب قرار می دهید، به شدت متورم شده و به ژل تبدیل می شود. برخی از باکتری های مفید روده ای مانند Aerobacter mannaolyticus، Clostridium butyricum و Clostridium beijerinckii قادر به تجزیه گلوکومانان به دی ساکارید و در نهایت گلوکز و مانوز هستند.

فیبر های رژیمی بخش غیر قابل هضم گیاهان و کربوهیدرات ها هستند. این مواد در تمام موادغذایی گیاهی مانند میوه ها، سبزیجات، غلات، دانه ها و حبوبات وجود دارد. به طور کلی فبیر ها به دو دسته محلول در آب و نامحلول تقسیم می شوند.فیبر های محلول باعث کند کردن فرآیند هضم و کمک کردن به جذب ریز مغذی ها از غذاهای مصرفی می شوند. از طرفی فیبرهای نامحلول باعث افزایش حجم مدفوع و عبور سریع مواد غذایی دفعی از مجرای گوارشی می شوند.

گلوکومانان یک فیبر طبیعی و محلول در آب است. گلوکومانان در مکمل های تجاری و محصولات غذایی مانند پاستا، آرد و رشته های فرنگی استفاده می شود.

خواص کنجک

**توجه کنید قبل از مصرف گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حتما با پزشک متخصص طب سنتی مشورت کنید**

افرادی که در شرق آسیا زندگی می کنند، هزاران سال است که از فیبر کنجک در طب سنتی استفاده کرده اند. افراد بومی چین از کنجک برای درمان آسم، درد سینه، سرفه، فتق، سوختگی و اختلالات پوستی استفاده می کنند. مطالعات به روز و علمی نشان داده اند که کنجک یا گلوکومانان می تواند به طور قابل توجهی موجب کاهش کلسترول پلاسما، بهبود متابولیسم کربوهیدرات، تحریک روده و ترویج سلامت کولون شود.

کنجک دارای خواص زیادی است که در زیر به آنها می پردازیم. این خواص مربوط به مقدار بالای گلوکومانان، فیبر غذایی محلول در گیاه کنجک است.

دیابت

یکی از راه هایی که می تواند به بیماران دیابتی کمک کند این است که پروسه تخلیه طبیعی معده را به تاخیر انداخت. این کار منجر به جذب تدریجی قند و کاهش سطح قند خون پس از خوردن غذا می شود.

مطالعات منتشر شده در این زمینه در Diabetes Care کم بود اما همه آن ها اثرات بسیار مثبتی فیبر کنجک را نشان دادند. در این مطالعات به افراد مورد مطالعه که به طور معمول با رژیم کم چرب و دارو درمان می شدند، بیسکویت هایی حاوی فیبر کنجک داده شد. به طور کلی، محققان نتیجه گرفتند که اضافه کردن فیبر کنجک به درمان های معمول این افراد ممکن است کنترل قند خون، پروفایل چربی خون و همچنین فشار خون سیستولیک را در بیماران دیابتی بهبود بخشد. آنها معتقدند فیبر کنجک می تواند اثربخشی درمان های معمولی که برای دیابت نوع ۲ استفاده می شوند را بهبود بخشد.

به طور کلی، محققان نتیجه گرفتند که فیبر کنجک در پیشگیری و درمان هیپرگلیسمی بسیار مفید است. هیپرگلیسمی یا قند خون بالا معمولا در مبتلایان به دیابت مشاهده می شود. این شرایطی است که در آن مقدار قند در خون افزایش پیدا می کند.

لاغری

فیبر گلوکومانان به عنوان یکی از موثر ترین فیبرهای شناخته شده است و در دسته فیبر های محلول در آب قرار می گیرد. این فیبر توانایی بالایی در جذب آب در معده دارد. با این عملکرد فیبر گلوکومانان حجم گرفته و می تواند بخشی از معده را پر کند. این عملکرد را می توان با افزودن مقدار کمی از این فیبر در یک لیوان آب مشاهده کرد که در این شرایط فیبر گلوکومانان حالت ژله ای پیدا می کند، و حجم می گیرد. از این ویژگی گلوکومانان در مکمل های کاهش وزن استفاده می شود.

ویژگی های گلوکومانان در رابطه با لاغری:

کالری محدود موجود در این فیبر.
حجم پذیری در معده و ایجاد احساس سیری در معده و در نتیجه کاهش دریافت غذا در وعده غذای. خاصیت امولسیون کننده گلوکومانان آن را مجبور به هضم کند و منبسط شدن در معده می کند ، که ممکن است باعث ایجاد احساس سیری زیاد شود ، اشتها را سرکوب کند و هوس غذاهای ناسالم را کاهش دهد.
تاخیر در تخلیه معده و در نتیجه ایجاد احساس سیری.
کاهش جذب پروتئین و چربی (مانند سایر فیبر های محلول در آب). فیبرها در تغذیه باکتری های مفید روده نقش دارند و توسط این باکتری ها به اسیدهای چرب کوتاه زنجیر مانند بوتیرات تبدیل می شوند که در بعضی مطالعات حیوانی نشان داده شده که این ترکیبات می توانند در برابر جذب چربی از بدن محافظت کننده باشد.

کلسترول

داشتن کلسترول بالا به این معنی است که افراد احتمال بیشتری در ابتلا به بیماری قلبی یا سکته مغزی داشته باشند. فیبر های محلول در آب برای کنترل کلسترول و وزن توصیه می شود. استفاده از گلوکومانان تاثیر کلیدی بر کلسترول، LDL کلسترول، تری گلیسیرید، و همچنین وزن بدن و قند خون ناشتا دارد. با این حال، کلسترول HDL یا فشار خون را تحت تاثیر قرار نمی دهد.

یبوست

یبوست یک مشکل شایع است که به طور معمول ناشی از رژیم کم فیبر، کم آبی و کمبود فعالیت بدنی می باشد. گلوکومانان ممکن است برای درمان یبوست مفید باشد. هنگامی که این ماده به عنوان یک پری بیوتیک مصرف می شود، برای ارتقای سلامت حرکات روده مفید است.
گلوکومانان به عنوان یک ملین طبیعی در بدن عمل می کند.
گلوکومانان باعث افزایش ۳۰ درصدی تحرک روده در بزرگسالان می شود. مکمل های فیبر غذایی محلول باعث بهبود سلامت روده در افراد مبتلا به یبوست می شوند.

فیبرها با سه مکانیسم می توانند دفع مدفوع را افزایش دهند:

افزایش محتوی کولون
تحریک حرکات کولون
افزایش رشد بیفیدو باکتری ها و لاکتو باسیل ها (باکتری های مفید دستگاه گوارش)
پوست
گلوکومانان به عنوان یک درمان موضعی برای آکنه مفید است.

زخم

گلوکومانان همچنین به بدن کمک می کند که زخم را سریع تر بهبود بخشد. زیرا آنها سیستم ایمنی بدن را تقویت می کنند.

موارد احتیاط و منع مصرف کنجک

همانطور که بیان شد، گیاه کنجک و مکمل­‌های آن سبب تحرک معده و روده شده و افرادی که پس از مصرف آن دچار اسهال و نفخ می­‌شوند، نگران نبوده زیرا این اتفاق امری طبیعی است.
در عوض عوارض جانبی ناشی از مصرف گلوکومانان زیاد نیست، اما خطرناک ترین آن ها یعنی خفگی ممکن است اجتناب ناپذیر باشد. در صورتی که گلوکومانان پیش از رسیدن به معده حجم بگیرد می تواند باعث انسداد راه گلو، مری یا خفگی شود. برای پیشگیری از این مورد می بایست پس از مصرف مکمل حاوی گلوکومانان، ۱-۲ لیوان آب یا سایر مایعات بخورید.

هرگز محصول گلوکومنان را بدون آب مصرف کنید.
یکی از عوارض جانبی گلوکومانان کاهش قند خون است. اگر دچار دیابت هستید و گلوکومانان مصرف می کنید، باید میزان قند خون خود را دقیقا کنترل کنید. زیرا ممکن است سطح قند خون بدنتان افت کند. مصرف این ماده با یک دارو کاهش دهنده قند خون نیز ممکن است باعث کاهش میزان قند خون شود.
با توجه به اثرات این ماده بر روی قند خون، از مصرف آن حداقل دو هفته قبل از عمل جراحی اجتناب کنید.
اگر باردار یا شیرده هستید بهتر است از محصولات حاوی گلوکومانان استفاده نکنید. زیرا ایمنی مصرف آنها در این شرایط هنوز مشخص نشده است. اگر هر گونه بیماری زمینه ای دارید یا در حال مصرف دارو هستید، قبل از مصرف گلوکومانان، با پزشک مشورت کنید.
پودر حاوی این ماده را دور از دسترس کودکان قرار دهید.

گیاه کنجک ممکن است خطر ابتلا به کم­‌خونی را به ویژه در کودکان افزایش داده و دلیل آن نیز جذب زیاد آب موجود در بدن است.
همچنین گلوکومانان می تواند جذب داروهای دهانی مانند سولفونیل اوره ها( دسته ای از داروهای کاهنده قند خون مانند گلیپیزید) را کاهش دهد. برای پیشگیری از این اتفاق میبایست داروها را چهار ساعت بعد و یا یک ساعت قبل از گلوکومانان استفاده کرد.

غذاهای پری بیوتیک مطمئنا برای سلامت روده و سلامت عمومی بدن ضروری هستند. پری بیوتیک هایی مانند گلوکومانان، سیر، جیکما و کنگر فرنگی دارای انواع فیبر غیر قابل هضم هستند. گلوکومانان، مانند تمام پری بیوتیک ها، از قسمت فوقانی دستگاه گوارش عبور می کند و در آن جا بی حرکت می ماند زیرا بدن انسان نمی تواند به طور کامل آن را تجزیه کند. اما هنگامی که پری بیوتیک ها به روده بزرگ می رسند، از طریق میکرو فلور روده تخمیر می شوند و پروبیوتیک ها را ایجاد می کنند.

پودر ریشه کنجاک یک پری بیوتیک است که باکتری های مفید در روده را تغذیه می کند. مکمل گلوکومانان باعث افزایش غلظت پروبیوتیک و پروبیوتیک های خاص مانند بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیل در بدن می شود.

منبع : طبایع